Handboek auteursrecht (deel 8): collectief rechtenbeheer

De auteur kan zelf instaan voor het beheer van de rechten op zijn werk, maar vaak zal hij die taak overdragen aan een beheersvennootschap. Dit achtste deel van het Handboek auteursrecht gaat over het beheer van auteursrechten en naburige rechten door beheersvennootschappen.

Inhoud

Beheersvennootschappen
Beheersvennootschappen - praktisch
Andere delen van het Handboek auteursrecht
Auteurs Handboek auteursrecht

Beheersvennootschappen

Om te genieten van een auteursrechtelijke bescherming is het niet noodzakelijk dat de auteur of diens nabuur zich aansluit bij een beheersvennootschap, maar een aansluiting bij een beheersvennootschap biedt de rechthebbende het voordeel dat zijn rechten op een meer efficiënte wijze worden beheerd. Naast andere functies wil een collectieve beheersvennootschap er immers in de eerste plaats voor zorgen dat, voor rekening van haar leden, de naleving en de betaling van de auteursrechten wordt verzekerd.

Beheersvennootschappen hebben vier belangrijke functies:

het collectieve beheer van de rechten van haar leden;
het adviseren van haar leden bij het individuele beheer van rechten;
het vervullen van een sociale rol tegenover haar leden: het beheren van sociale fondsen die uitkeringen verlenen bij ziekte, geboorte, ouderdom en overlijden;
het vervullen van een culturele rol: promotie van de door de vrije markteconomie verwaarloosde genres.

Wanneer de rechthebbende zijn vermogensrechten in beheer geeft van een beheersvennootschap is er een fiduciaire overdracht van rechten; dit wil zeggen een overdracht van rechten die op vertrouwen berust. Een fiduciaire afstand is geen vervreemding, noch een licentie. De fiduciaire overdracht kan volledig of gedeeltelijk zijn. Bij een fiduciaire overdracht zal de beheersvennootschap dan

aan de gebruikers de nodige toestemming verlenen voor het gebruik van de werken;
van de gebruikers de aan de toestemming verbonden vergoedingen innen;
onder de rechthebbenden van de gereproduceerde of uitgevoerde werken de geïncasseerde bedragen verdelen.

Deze collectieve organisatie van individuele exploitaties van de werken van hun leden is slechts één aspect van de werking van beheersvennootschappen. Hun activiteiten hebben ook betrekking op:

de doorgifte via de kabel: dit betekent dat individuele auteurs hun rechten niet kunnen uitoefenen bij de kabelmaatschappijen en dat zij hiervoor een beroep moeten doen op de tussenkomst van beheersvennootschappen;
de vergoedingsrechten: de uitoefening van bepaalde vergoedingsrechten van de wettelijke licenties is afhankelijk van de tussenkomst van beheersvennootschappen, bijvoorbeeld de inning van de thuiskopievergoeding, de reprografievergoeding, de leenrechtvergoeding, de billijke vergoeding, de digitale rechten ter illustratie bij onderwijs of voor wetenschappelijk onderzoek en de inning voor de reproductie en mededeling van databanken;
het volgrecht: dit is een specifiek vergoedingsrecht voor werken van grafische of beeldende kunst;
buitenlandse auteursverenigingen: beheersvennootschappen sluiten wederkerigheidsovereenkomsten met buitenlandse auteursrechtenverenigingen om de Belgische auteurs ook in het buitenland te vertegenwoordigen of buitenlandse auteurs in België.

Beheersvennootschappen - praktisch

Er bestaan in België verschillende soorten beheersvennootschappen:

beheersvennootschappen van auteurs
beheersvennootschappen van uitgevers
beheersvennootschappen in de theatersector;
beheersvennootschappen van uitvoerende kunstenaars;
beheersvennootschappen van kunstenaars;
overkoepelende beheersvennootschappen.

Enkele voorbeelden van beheersvennootschappen in België zijn:

Sabam: auteurs, componisten en uitgevers;
Sofam: auteurs in het domein van de visuele kunsten;
playright: naburige rechten van uitvoerende kunstenaars;
Simim: naburige rechten van producenten;
SAJ-JAM: auteursrechten van journalisten;
Assucopie: reprografierechten van educatieve, wetenschappelijke en universitaire auteurs;
Scam: auteurs van documentaires;
SACD: auteurs van audiovisuele werken en van podiumkunsten;
de Auteurs: verschillende soorten auteurs (geen producenten, uitgevers of theaterorganisatoren);
Semu: uitgevers van bladmuziek.

Een overzicht van beheersvennootschappen die erkend zijn om op te treden op Belgisch grondgebied, vind je op de website van de FOD Economie en de website van Kunstenloket

Een aansluiting bij een dergelijke beheersvennootschap kan belangrijke gevolgen hebben, zowel voor de leden als voor de erfgoedorganisatie die bepaalde handelingen wil uitvoeren met hun werk. Vaak zullen de leden niet meer zelf kunnen beslissen over het al dan niet toestaan van een bepaald gebruik van hun werk. Enkel de beheersvennootschap waaraan de rechten zijn overgedragen, kan dan die toestemming nog geven. Dit betekent dat in dit geval de erfgoedorganisatie die het werk willen gebruiken de toestemming hiervoor zal moeten vragen aan de beheersvennootschap en niet rechtstreeks aan hun leden. Zelfs kunstenaars die hun eigen werk vrij toegankelijk op het internet willen plaatsen, hebben hiervoor het akkoord van hun beheersvennootschap nodig. Alhoewel auteurs gerechtigd zijn om bepaalde rechten zelf of door een andere vennootschap naar keuze te laten uitoefenen, claimen de beheersvennootschappen in de toetredingscontracten met hun leden vaak een beheersmandaat voor zowel huidige als toekomstige werken.