Handboek auteursrecht (deel 4): naburige rechten

In dit vierde deel van het Handboek auteursrecht vind je meer informatie over naburige rechten. Ook deze rechten hebben, net als het auteursrecht, zowel een onvervreemdbaar moreel aspect en een overdraagbaar economisch aspect.

Inhoud

Wat zijn naburige rechten?
Wie heeft naburige rechten
Wanneer gelden naburige rechten? - beschermingsduur
Morele rechten en vermogensrechten van de naburige rechten
Andere delen van het Handboek auteursrecht
Auteurs Handboek auteursrecht

Wat zijn naburige rechten?

Naburige rechten zijn zeer vergelijkbaar met het auteursrecht maar in plaats van de makers van originele werken te beschermen, hebben zij de bescherming van de artistieke bijdrage of financiële bijdrage die wordt geïnvesteerd in literaire en artistieke creatie tot doel.

Bescherming door naburige rechten betekent dat heel wat vormen van gebruik van een werk niet toegelaten zijn zonder toestemming van de houder van de naburige rechten (of hun rechthebbenden).

Wie heeft naburige rechten

Naast de auteur genieten dus ook andere personen die een belangrijke bijdrage aan de uitvoering, productie of verspreiding van het werk hebben geleverd, bescherming:

uitvoerende kunstenaars (zangers, dansers, muzikanten, toneelspelers, koorleden, filmacteurs ...);
producenten van fonogrammen en producenten van de eerste vastleggingen van films;
omroeporganisaties.

Dit zijn de naburen van de auteur: personen die zelf geen werken tot stand brengen, maar die door hun activiteit een belangrijke bijdrage leveren aan de uitvoering, productie en verspreiding van de werken van de auteur.

Zij hebben de toestemming van de auteur nodig voor het uitvoeren of reproduceren van zijn werk, maar kunnen nadien ook eigen rechten laten gelden op de uitvoering, op de fonogram, op de eerste vastlegging van de film, op de uitzending ...

In bepaalde gevallen kan een persoon tegelijkertijd auteur en houder van naburige rechten zijn: bijvoorbeeld een componist die muziekstukken schrijft (auteur) en deze ook zelf vertolkt (uitvoerende kunstenaar).

Ook diegene die de naburige rechten bezit, kan een eis tot vergoeding stellen. De beschermingsduur van de naburige rechten is minstens 50 jaar, te rekenen vanaf de eerste januari die volgt op de datum van de prestatie. Wanneer de uitvoering binnen deze termijn van 50 jaar publiek gemaakt wordt, treedt een verlenging van deze termijn op. Indien een vastlegging van de uitvoering op een fonogram (een geluidsdrager, bv. een uitgegeven cd) op geoorloofde wijze gepubliceerd of publiek medegedeeld is, wordt de termijn verlengd met 70 jaar vanaf die eerste publicatie. Indien de publiekmaking op een andere manier gebeurt dan via een fonogram (bv. via een uitzending op de radio), wordt de termijn verlengd met 50 jaar vanaf de datum van de eerste mededeling aan het publiek.

Na het overlijden van de uitvoerende kunstenaar worden de rechten uitgeoefend door diens erfgenamen of legatarissen, tenzij de uitvoerende kunstenaar ze aan een bepaald persoon heeft toegekend, met inachtneming van het wettelijk voorbehouden erfdeel dat aan de erfgenamen toekomt.

De rechthebbenden van de naburige rechten hebben recht op een billijke vergoeding. Deze vergoeding wordt voor hen geregeld door beheersvennootschappen die de naburige rechten innen en herverdelen onder de verschillende rechthebbenden.

Wanneer gelden naburige rechten? - beschermingsduur

De duur van de naburige rechten bedraagt 50 jaar, met uitzondering van de prestaties vastgelegd op fonogram (muziek) waarvoor de beschermingsduur 70 jaar bedraagt.

De beschermingsduur wordt telkens berekend vanaf 1 januari volgend op:

de uitvoering voor het naburige recht van de uitvoerende kunstenaar;
in principe de publicatie of de vastlegging van de fonogram of film voor het naburige recht van de producent;
de eerste uitzending voor het naburige recht van de omroeporganisaties.

De rechten van de uitvoerende kunstenaars komen bij overlijden aan hun erfgenamen toe. Aangezien de producenten en omroeporganisaties over het algemeen rechtspersonen zijn, gaan hun naburige rechten niet over bij overlijden, maar enkel in geval van een overdracht van vermogen.

Een concreet voorbeeld:

De muzikanten van de Brussels Philharmonic gaven in januari 2020 een concert in Flagey en speelden daarbij La Valse van Maurice Ravel. Deze uitvoering wordt opgenomen door radiozender en uitgezonden in 2022. De auteursrechten op La Valse zijn verstreken aangezien Ravel reeds in 1937 is overleden. De musici van de Brussels Philharmonic blijven als uitvoerende kunstenaars wel nog houder van de naburige rechten. De radiozender zal ook een naburig recht op haar uitzending hebben dat begon te lopen vanaf 2022.

Morele rechten en vermogensrechten van de naburige rechten

Naar analogie met het auteursrecht spreekt de wet ook bij de naburige rechten van morele rechten en vermogensrechten. Deze zijn niet geheel identiek aan de rechten van auteurs en zijn evenmin identiek voor alle drie categorieën van uitvoerende kunstenaars.

Onder de naburige rechten gelden de morele rechten enkel voor de uitvoerende kunstenaars. De morele rechten beschermen de persoonlijkheid van de uitvoerende kunstenaar zoals die tot uiting komt in zijn interpretatie of uitvoering. Zowel producenten van fonogrammen en films als omroeporganisaties hebben geen morele rechten. De morele rechten zijn exclusief en onoverdraagbaar, maar worden beperkt tot het vaderschapsrecht en het recht op integriteit. De uitvoerende kunstenaar kan eisen dat zijn naam wordt vermeld bij de exploitatie van zijn prestatie (= vaderschapsrecht). Dit recht moet worden uitgeoefend overeenkomstig de eerlijke beroepsgebruiken. Het is verboden om op onjuiste wijze een prestatie aan een uitvoerend kunstenaar toe te schrijven. De uitvoerende kunstenaar kan zich verzetten tegen elke wijziging of misvorming van zijn prestatie (= integriteitsrecht van de uitvoering). In tegenstelling tot de auteurs beschikken de uitvoerende kunstenaars dus niet over het divulgatierecht. Dit is het recht op de eerste bekendmaking van zijn werk aan het publiek: in tegenstelling tot de auteur kan de uitvoerend kunstenaar niet beslissen of hij een werk klaar acht voor publicatie en of hij het wil meedelen aan een publiek.

Wat de vermogensrechten betreft, genieten de naburen de bescherming van

het reproductierecht;
het recht van mededeling en terbeschikkingstelling aan het publiek;
het distributierecht.

Voor elke reproductie is de toestemming vereist van de houders van de naburige rechten, ongeacht de gebruikte reproductietechniek (cd, dvd, een digitale of andere drager...). Alle vormen van kopie vallen hieronder: definitieve of tijdelijke, volledige of gedeeltelijke kopieën, kopieën gemaakt met het doel om ze te verkopen of gratis te verspreiden, kopieën bestemd voor een derde of voor zichzelf (met uitzondering van de privékopie).

De toestemming van de houders van de naburige rechten is noodzakelijk voor elke mededeling aan het publiek. Er zijn evenwel twee belangrijke situaties waarbij toestemming niet nodig is:

de mededeling aan het publiek op een openbare plaats, op voorwaarde dat die prestatie niet voor een voorstelling wordt gebruikt en de toegang gratis is;
de uitzending via de omroep.

Wel zal in deze twee gevallen een billijke vergoeding worden geïnd ten behoeve van de houders van de naburige rechten.

De toestemming van de houders van de naburige rechten is vereist om materiële exemplaren van een film of fonogram te verspreiden.

De uitvoerende kunstenaars zullen vaak hun vermogensrechten (maar niet hun morele rechten) overdragen aan de producenten. De voorwaarden voor deze overdrachtsovereenkomsten zijn dezelfde als de voorwaarden die van toepassing zijn op overeenkomsten tussen auteurs en exploitanten. Indien de uitvoerende kunstenaar zijn vermogensrechten heeft overgedragen aan de producent, zal de toestemming van de producent vereist zijn voor elke exploitatie van de uitvoering van de uitvoerende kunstenaar.