Handboek auteursrecht (deel 6): bescherming van databanken

Dit zesde deel van het Handboek auteursrecht behandelt de bescherming van databanken. Databanken kunnen op een dubbele wijze worden beschermd: de inhoud door een specifiek sui generis recht, de structuur door het auteursrecht.

Inhoud

Wat is de bescherming van databanken?
Wat is een databank?
De bescherming van databanken door het intellectuele eigendomsrecht
Voorwerp en beschermingsvoorwaarden van het sui generis recht (databankenrecht)
- Het voorwerp van de bescherming
- De voorwaarden voor de bescherming
De beschermingsomvang van het sui generis recht (databankenrecht)
Uitzonderingen op de exclusieve rechten van de producent van een databank
De beschermingsduur van het sui generis recht (databankenrecht)
Wie zijn de houders van het sui generis recht (databankenrecht)?
De bescherming van databanken door het auteursrecht
Andere delen van het Handboek auteursrecht
Auteurs Handboek auteursrecht

Wat is de bescherming van databanken?

Een overzicht van voorstellingen in filmzalen, het raadplegen van de uurroosters van bus of trein, het zoeken van een telefoonnummer in een telefoonboek, enz. zijn voorbeelden van hoe wij dagelijks databanken gebruiken.

Databanken zijn onmisbare hulpmiddelen in een informatiemaatschappij. Dit is zeker het geval voor het Internet waar talloze voorbeelden van databanken te vinden zijn: jobsites, immobilieënsites, websites met financiële informatie, enz.

Het verzamelen van al deze gegevens en de organisatie ervan tot een overzichtelijk geheel dat toelaat om precieze informatie terug te vinden, vergen een substantiële investering vanwege producenten van databanken. Dergelijke databanken hebben ook in heel wat gevallen een grote economische waarde. Dit is ook de reden waarom databanken genieten van een bescherming door de wet.

Het Belgisch recht voorziet in twee soorten van rechtsbescherming voor databanken.

Om te verhinderen dat concurrenten zich databanken of delen ervan zouden toeëigenen, heeft de wetgever het sui generis recht (databankenrecht) ten voordele van de producenten van databanken ingesteld.

Wanneer de structuur van de databank origineel is, kan ook de bescherming van de auteurswet worden ingeroepen.

Wat is een databank?

Een databank is een verzameling van gegevens.

Opdat er sprake zou zijn van een databank, moeten de samenstellende elementen zelfstandig zijn. Dit betekent dat de gegevens gescheiden moeten kunnen worden zonder dat daarbij de betekenis van elk gegeven afzonderlijk wordt aangetast.

Een roman is bijvoorbeeld geen databank. Een roman bestaat immers uit meerdere hoofdstukken die in een bepaalde volgorde moeten gelezen worden. Deze hoofdstukken zijn geen zelfstandige gegevens. Een encyclopedie daarentegen bestaat uit duizenden onderdelen, die onafhankelijk van elkaar geraadpleegd kunnen worden. Een encyclopedie is bijgevolg wel een databank.

De elementen waaruit een databank is samengesteld, kunnen beschermd zijn door het auteursrecht. Dit is echter niet altijd zo, aangezien deze elementen ook simpele niet-auteursrechtelijk beschermde feiten kunnen zijn.

Een repertorium van gedichten uit de 20ste eeuw is een databank samengesteld uit auteursrechtelijke beschermde werken. Mocht het repertorium daarentegen slechts niet-originele gegevens bevatten (titel, naam van de auteur, datum van het werk, enz.), zonder de teksten van de gedichten, dan zouden deze afzonderlijke gegevens niet beschermd zijn, maar kan het repertorium zelf toch nog steeds als databank beschermd zijn.

De werken en gegevens die de databank bevat, moeten systematisch of methodisch geordend zijn. Uitgesloten zijn dus niet-georganiseerde verzamelingen van gegevens. Bovendien moet elk werk of gegeven van de databank afzonderlijk toegankelijk zijn. Er moet dus een hulpmiddel zijn om elk element afzonderlijk te kunnen vinden (bijvoorbeeld een index, een inhoudstafel, een elektronische of andere zoekfunctie).

Zo is een telefoonboek een databank. Elk nummer is immers afzonderlijk toegankelijk dankzij de alfabetische rangschikking.

Bescherming wordt zowel aan elektronische als aan niet-elektronische databanken, zoals papieren databanken (woordenboeken, telefoonboeken, steekkaarten) verleend.

Op het internet vinden we vele voorbeelden van elektronische databanken, zoals websites met immobiliënaankondigingen, vacatures, financiële informatie, uurroosters van de Belgische cinema’s, enz. Ze voldoen aan de definitie van databanken aangezien het om verzamelingen van gegevens gaat, die op een systematische of methodische manier geordend zijn en waarvan de afzonderlijke gegevens bovendien afzonderlijk toegankelijk zijn dankzij elektronische hulpmiddelen.

Een ander voorbeeld van een niet-elektronische databank is een verzameling van papieren steekkaarten die de beeldhouwwerken in Brussel beschrijven.

Een ander voorbeeld van een niet-elektronische databank is een verzameling van papieren steekkaarten die de beeldhouwwerken in Brussel beschrijven.

De bescherming van databanken door het intellectuele eigendomsrecht

Databanken kunnen op een dubbele wijze worden beschermd:

Een specifiek sui generis recht beschermt de inhoud van een databank, d.w.z. het geheel van de gegevens die ze bevat. Dit sui generis recht (of databankenrecht) kan databanken beschermen zelfs al zijn deze niet origineel. Het doel van dit sui generis recht is om de investeringen in de sector te beschermen en te vermijden dat concurrenten de inhoud van databanken gewoon zouden overnemen. Deze sui generis bescherming van databanken is in een aparte wet geregeld, namelijk de wet van 31 augustus 1998 betreffende de rechtsbescherming van databanken (DBW).
Het auteursrecht beschermt de structuur van de databank, indien deze origineel is. De mogelijkheid van bescherming door het auteursrecht biedt echter voor databanken geen voldoende bescherming omdat veel databanken niet zullen voldoen aan het vereiste van originaliteit, wegens het nastreven van een methodische of een exhaustieve presentatie. De bescherming van databanken door het auteursrecht is geregeld door de wet van 30 juni 1994 betreffende het auteursrecht en de naburige rechten (AW).

Indien de voorwaarden voor elk van deze beschermingsregimes zijn vervuld, kunnen deze regimes gecumuleerd worden. Één en dezelfde databank kan dus zowel door het databankenrecht (sui generis recht) als door het auteursrecht beschermd worden.

Voorwerp en beschermingsvoorwaarden van het sui generis recht (databankenrecht)

Het voorwerp van de bescherming

Het sui generis recht heeft betrekking op het geheel van gegevens zoals die in een databank zijn verzameld.

De voorwaarden voor de bescherming

Het sui generis recht is van toepassing op databanken die het resultaat zijn van een kwalitatief of kwantitatief substantiële investering. Deze investering kan bestaan in het inzetten van belangrijke financiële, technische of personeelsmiddelen voor de aanmaak van de databank, zoals het aanwerven van gekwalificeerd personeel of de aankoop van specifiek technisch materiaal.

Zo vereist het aanmaken van een website met daarop de uurroosters van alle Belgische filmzalen een substantiële investering. Wekelijks moeten immers de juiste gegevens verzameld worden, moet specifieke software aangekocht of geschreven worden en dient de website zelf op proactieve wijze beheerd te worden.

De uurroosters voor het openbaar vervoer zullen daarentegen op zichzelf niet door het sui generis recht beschermd worden, aangezien de aanmaak ervan nodig is voor het organiseren zelf van het openbaar vervoer. Geen bijzondere investering zal nodig zijn voor het opnemen van deze uurroosters in een databank. Het is anderzijds niet uitgesloten dat, wanneer deze gegevens samen met een zoekfunctie en routebeschrijving binnen een webtoepassing online beschikbaar worden gesteld, de investering die nodig was voor de presentatie van al deze gegevens toch zal volstaan om het sui generis recht te kunnen toepassen.

De beschermingsomvang van het sui generis recht (databankenrecht)

De producent van een databank heeft het recht om

het gebruik van de databank of
het kopiëren van de inhoud van de databank te verbieden.

Zonder toestemming van de producent van de databank is het dus niet toegestaan om een substantieel deel van de inhoud van een website op te vragen met de bedoeling die inhoud op een eigen website te plaatsen.

Zonder een dergelijke toestemming is het eveneens verboden kopieën van de databank te verspreiden, door ze te verhuren of via internet beschikbaar te stellen.

De opvraging en het hergebruik van niet-substantiële gedeelten (d.w.z. verwaarloosbare gedeelten die op zich geen belangrijke investering van de producent hebben vereist) valt niet onder de beschermingsomvang van het sui generis recht.

Let wel, het opvragen en hergebruik van niet-substantiële gedeelten maakt wel een inbreuk uit,

indien dit op een herhaalde en systematische wijze gebeurt en
wanneer dit strijdig is met een normale exploitatie van die databank of
wanneer dit ongerechtvaardigde schade toebrengt aan de rechtmatige belangen van de producent van de databank.

Dit zal het geval zijn wanneer de herhaalde opvragingen het mogelijk maken om een gelijkaardige databank samen te stellen.

Voor bepaalde vormen van gebruik, zoals bijvoorbeeld het gebruik voor onderwijs- of privédoelstellingen, moet geen toestemming gevraagd worden aan de producent van de databank.

Het sui generis recht is een overdraagbaar recht en kan dus aan een derde worden overgedragen of in licentie gegeven. In tegenstelling tot wat de auteurswet voorschrijft, voorziet de databankenwet hiervoor in geen bijzondere vormvereisten.

Uitzonderingen op de exclusieve rechten van de producent van een databank

Bepaalde vormen van gebruik zijn toegestaan zonder dat de gebruiker hiervoor de voorafgaande toestemming van de producent van de databank moet verkrijgen. Het gaat hier over de uitzonderingen op het exclusief recht van de producent van een databank.

De handelingen die zonder de toestemming van de producent van de databank mogen worden gesteld, zijn de volgende:

Opvraging en hergebruik van niet-substantiële delen van een databank (Let wel, het herhaald en systematisch opvragen of hergebruiken van dergelijke niet-substantiële delen op zodanige wijze dat de databank kan gereconstrueerd worden, is dan weer niet toegestaan).
Opvraging voor privédoeleinden (deze uitzondering geldt enkel voor niet-elektronische databanken zoals, bijvoorbeeld, een verzameling steekkaarten).
Opvraging zonder winstoogmerk ter illustratie bij onderwijs of voor wetenschappelijk onderzoek.
Gebruik in het kader van de openbare veiligheid of administratieve of gerechtelijke procedures.
Het doorverkopen van een exemplaar van een databank wanneer dit exemplaar met toestemming van de producent binnen de Europese Unie in de handel was gebracht (Deze uitzondering geldt echter niet voor transmissies over een netwerk).

De beschermingsduur van het sui generis recht (databankenrecht)

Het sui generis recht heeft een beschermingsduur van 15 jaar, te rekenen vanaf het moment waarop de fabricage van de databank is voltooid.

Wanneer er aanvankelijk slechts een intern gebruik van de databank was, begint de termijn pas te lopen vanaf het ogenblik waarop ze ter beschikking werd gesteld aan het publiek (bijvoorbeeld vanaf de verkoop).

Deze termijn wordt hernieuwd bij elke nieuwe substantiële investering die gedaan wordt naar aanleiding van een aanpassing van de databank (bijvoorbeeld wanneer het up-to-date houden ervan een belangrijke financiële investering vereist).

Wie zijn de houders van het sui generis recht (databankenrecht)?

Het sui generis recht komt toe aan de producent van de databank, die er dus de houder van is.

De producent van een databank is de natuurlijke persoon of de rechtspersoon die het initiatief neemt tot, en het risico draagt van, de investeringen die hebben geleid tot de creatie van de databank.

Wanneer een databank wordt aangemaakt in het kader van een arbeidsovereenkomst, dan komt het sui generis recht in beginsel toe aan de werkgever, aangezien hij normaal diegene is die de nodige investeringen doet (bijvoorbeeld het betalen van lonen en het aan de werknemer ter beschikking stellen van het nodige materiaal).

Wordt de databank op bestelling tot stand gebracht (opdrachtgeving), dan zal de opdrachtgever normaal als de producent van de databank worden aanzien omdat hij diegene is die het initiatief heeft genomen en de opgeleverde databank heeft gefinancierd.

De bescherming van databanken door het auteursrecht

In principe zijn alle regels van het auteursrecht ook op databanken van toepassing, tenzij de wet een specifieke regeling voorziet.

Voorwerp

Het auteursrecht verleent bescherming aan de structuur van de databank, d.w.z. aan de manier waarop de gegevens zijn geordend en geklasseerd.

Een databank is slechts auteursrechtelijk beschermd indien de structuur origineel is, d.w.z. indien de keuze en rangschikking van de inhoud van de databank, getuigt van een eigen intellectuele schepping van de maker.

Dat aan de samenstelling van de databank veel arbeid en investeringen besteed werden, volstaat op zich niet om aan de vereiste van originaliteit te voldoen.

Het is noodzakelijk dat de keuze van de wijze van ordening van de gegevens binnen het geheel niet louter door technische of logische voorschriften werd bepaald, maar dat de auteur ook keuzes maakte in de ordening zodat ze getuigt van originaliteit.

Zo is een klassieke telefoongids geen originele databank omdat er slechts één logische manier bestaat om adressen en telefoonnummers te ordenen, namelijk alfabetisch. Het is anderzijds niet uitgesloten dat een gids origineel is, bijvoorbeeld wanneer de gegevens van personen gerangschikt worden volgens een originele structuur, en meer bepaald op basis van bijzondere criteria (bijvoorbeeld een professionele gids die mensen indeelt volgens hun expertise, woonplaats, enz.)

Het auteursrecht kan ook de inhoud (de elementen) van een databank beschermen, indien deze elementen origineel zijn. Zo zullen de gedichten die zijn opgenomen in een repertorium van gedichten ook zelf door het auteursrecht worden beschermd indien ze op zich getuigen van originaliteit. Het auteursrecht behoort dan toe aan de auteurs van deze gedichten en hun voorafgaande toestemming zal vereist zijn.

Indien de databank niet origineel is, dan kan de producent ervan nog steeds genieten van de bescherming door een sui generis recht, dat een specifiek beschermingsregime voor databanken inhoudt.

Beschermingsomvang van het auteursrecht op databanken

De beginselen van het auteursrecht zijn van toepassing op databanken.

De beschermingstermijn is 70 jaar, te rekenen vanaf het overlijden van de auteur.

De auteur van een databank heeft het recht om de reproductie (bijvoorbeeld iemand ontwikkelt een concurrerende databank op basis van dezelfde structuur), de mededeling aan het publiek, de distributie en het uitlenen en verhuren te verbieden. Ook heeft hij een moreel recht op de databank.

Uitzonderingen op het auteursrecht op databanken

De wetgever heeft uitzonderingen voorzien op het auteursrecht op databanken. In deze gevallen zal de gebruiker geen voorafgaande toestemming van de auteur moeten bekomen.

De belangrijkste uitzonderingen zijn:

elke handeling die noodzakelijk is om toegang te krijgen tot, of normaal gebruik te maken van, de databank;
de reproductie van een niet-elektronische databank (bijvoorbeeld op papier) voor privégebruik;
het gebruik van de databank ter illustratie bij onderwijs of voor wetenschappelijk onderzoek;
de reproductie van korte fragmenten van een databank voor actualiteitsverslaggeving;
de toevallige reproductie van een databank die op een openbare plaats tentoongesteld is;
de gratis en privémededeling van een databank in familiekring of in het kader van schoolactiviteiten.

Aan wie komt het auteursrecht op databanken toe?

Zoals in het klassieke auteursrecht, komt het auteursrecht op een databank toe aan de natuurlijke persoon of personen die de databank hebben gemaakt.

In afwijking van het klassieke auteursrecht, worden de vermogensrechten op een databank die door een werknemer (of ambtenaar) is gecreëerd, vermoed te zijn overgedragen aan de werkgever, tenzij anders overeengekomen. Dit vermoeden van overdracht geldt slechts voor databanken in de niet-culturele sector en voor zover ze werden gecreëerd door werknemers of ambtenaren bij de uitoefening van hun taken, of volgens de onderrichtingen van hun werkgever.

Voor databanken die gecreëerd zijn op bestelling, is de algemene regel van toepassing: de maker is de houder van het auteursrecht, tenzij de partijen uitdrukkelijk een andere regeling hebben afgesproken.