Mechanische muziekinstrumenten

voorbeelden zijn: draaiwiel, op maat gemaakte transportkist, oude vervangen elektrisch onderdeel,…

voorbeelden zijn: affiches, ansichtkaarten, foto’s, geluidsopnames, …

• Museum aan de Stroom
  
• De Vlaamse Gemeenschap
  
• Museum Speelklok

• De instellingsnaam is dus niet (altijd) de eigenaar van het object.
  
• Noteer de instellingsnaam voluit, niet ‘MAS’ of ‘S.M.A.K.’.
  Uitzondering: wereldwijd ingeburgerde afkortingen: DAF-museum, IBM-museum, ...

• BK008002 (koepelrecord)
  
• BK008002-001 (reeksnummer)

1. mechanisch gedeelte: geen opmerkingen

2. front:

-   interne keuze om de façade afzonderlijk te registreren of niet.

-   indien gebouwd door andere vervaardiger of in andere periode;

-   indien elders bewaard;

-   zowel bij gemakkelijk demonteerbare als niet of niet gemakkelijk demonteerbare behuizing. Dit laat toe om een apart record te maken voor de registratie.

-   Indien de afzonderlijke panelen van een front gedemonteerd bewaard worden, reeksnummers toekennen.

3. Informatiedragers: geen opmerkingen

4. losse onderdelen:

-   orgelbeelden indien deze bij één specifiek instrument horen.

-   indien het orgelbeeld op verschillende instrumenten past, krijgt het een apart inventarisnummer (geen reeksnummer).

-   een origineel onderdeel dat gedemonteerd en vervangen werd door een nieuw onderdeel wordt behouden voor de erfgoed -en documentaire waarde.

archivalia: geen opmerkingen

• muziekinstrumenten
• draaiorgels
• snaarinstrumenten

Elke organisatie legt zelf een lijst aan met mogelijke objectcategorieën. Het toekennen van een objectcategorie en een objectnaam kan verschillen afhankelijk van de samenstelling van de collectie en specifieke accenten.

Bij heterogene collecties, zoals de Collectie Vlaamse Gemeenschap, die naast mechanische muziekinstrumenten ook schilderijen, beeldhouwwerken, e.a. bevat, zal ‘muziekinstrumenten’ als objectcategorie volstaan.

Voor het koepelrecord en alle onderdelen gebruik je de objectcategorie ‘muziekinstrumenten’.

Bij homogene collectie zoals die van Museum Speelklok zullen specifiekere objectcategorieën nodig zijn.

• heterogene collectie: ‘muziekinstrumenten’
• homogene collectie (Bv. enkel muziekinstrumenten) kan men al specifieker zijn: ‘draaiorgels’, ‘dansorgels’, ‘snaarinstrumenten’, ‘toetseninstrumenten’, ….
  

• kermisorgel
• orgelrol

• De klankbordgroep stelde een lijst objectnamen samen op basis van een classificatie op 5 niveaus.
• Er worden dus meerdere objectnamen toegekend aan elk instrument. Het veld objectnaam is herhaalbaar.  
• Plaats elke nieuwe objectnaam in een nieuwe occurrence.
• In het veld ‘alternatieve objectnamen’ kan je aangeven hoe een erfgoedobject bij het grote publiek gekend is, …
• De objectnaam mag herhaald worden in het invulveld ‘titel’. De titel kan bijvoorbeeld een combinatie zijn van een aantal objectnamen: ‘cilinderdraaiorgel De Haagsman’.  

1.  mechanisch gedeelte:

-   De klankbordgroep stelde een lijst objectnamen samen op basis van een classificatie op 5 niveaus.

-   Er worden dus meerdere objectnamen toegekend aan elk instrument. Het veld objectnaam is herhaalbaar.

-   Plaats elke nieuwe objectnaam in een nieuwe occurrence.

-   In het veld ‘alternatieve objectnamen’ kan je aangeven hoe een erfgoedobject bij het grote publiek gekend is, …

-   De objectnaam mag herhaald worden in het invulveld ‘titel’. De titel kan bijvoorbeeld een combinatie zijn van een aantal objectnamen: ‘cilinderdraaiorgel De Haagsman’.

Niveau 1: Hornbostel-Sachs

Omdat mechanische muziekinstrumenten vaak samengestelde instrumenten zijn stelt de klankbordgroep voor om aan de classificatie van Hornbostel-Sachs een extra categorie toe te voegen, namelijk categorie 6 ‘samengestelde instrumenten’.

Hornbostel-Sachs (1914):

1.  Idiofonen

2.  Membranofonen

3.  Chordofonen

4.  Aerofonen

5.  Elektrofonen

6.  Samengestelde instrumenten (voorstel nieuwe categorie)

-   Vervolgens beschrijf je waaruit de samenstelling bestaat, bijvoorbeeld chordo en aero, en classificeer je verder op niveau 2, 3, 4 en 5. De 6de categorie is dus altijd een combinatie van één of meerdere van de eerste vier klassen van Hornbostel.

Niveau 2: de klankopwekker

10 mogelijkheden voor objectnaam ‘klankopwekker’:

1.  pijpen

2.  doorslaande tongen

3.  strijken

4.  tokkelen

5.  aanslaan

6.  klokken

7.  bellen

8.  speelkam

9.  metalofonen

10.        xylofonen[LM1]

Niveau 3: de informatiedrager

6 mogelijkheden voor objectnaam ‘informatiedrager’:

1.  draaiorgelboek

§  bijkomende informatie over het aantal toetsen noteren in een ander veld (80-toets, 121-toets, …)

2.  orgelrol[LM2]

3.  orgelcilinder

§  bijkomende informatie over het soort rol noteren in een ander veld (met pinnen, …)

4.  orgelplaat

5.  orgelplank (alternatieve objectnaam: planchette)

6.  MIDI

Niveau 4: de soortnaam

-   Niet-limitatieve termenlijst.

-   Bijvoorbeeld: straatorgel, kermisorgel, orgelklok, orchestrion, …

-   De klankbordgroep verkiest de term ‘soortnaam’ i.p.v. ‘functie’. De functie van een instrument hangt vaak samen met het type instrument (een dansorgel is altijd groot met een impressionante façade voor een groter publiek, kermisorgel moet luid kunnen spelen, …).

Niveau 5: de merknaam/naam/benaming

-   Vervaardigersnamen werden doorheen de tijd soortnamen en worden vandaag gebruikt om een bepaalde instrument te benoemen. De vervaardiger ‘Pianola’ kan als soortnaam gebruikt worden (zoals ‘een bic’ voor een balpen, ‘een pamper’ voor een luier, …). Deze merknamen zijn bijgevolg belangrijke objectnamen geworden.

-   Bijvoorbeeld: de Pianola, de Arabier, …

2.  front: 2 mogelijkheden

1. orgelfront: indien het voor het mechanisch gedeelte zit

2. meubel: indien het helemaal rond het mechanisch gedeelte zit

3.  informatiedragers: zie niveau 3 objectnamen

4.  losse onderdelen: verschillende mogelijkheden, hieronder de meest voorkomende

- orgelbeelden

- zwengel

- orgeldruif

- aandrijfwiel

- …

5.  archivalia:

-   Vb.: foto, affiche, brochure, …

-   Kies een objectnaam uit de AAT.

• Mortier orchestrion
• Eich pianola
• Decap dansorgel ‘Frangema’

• Eénzelfde object kan meerdere titelsoorten bevatten, bv. één van elk van de 3 soorten.
• In het veld ‘soort’ noteer je over welk soort titel het gaat.
• Sommige orgels hebben een ‘naam’, andere niet (bijvoorbeeld ‘Frangema’). Dit is de ‘originele titel’.
• De toegekende titel wordt samengesteld uit een vaste formule van de volgende termen: ‘familienaam vervaardiger’ + ‘soortnaam’ + optioneel ‘naam instrument’. Bijvoorbeeld: ‘Mortier orchestrion’, ‘Eich pianola’, ‘Decap dansorgel ‘Frangema’’, …  
• Het is belangrijk om consequent te registreren. Bijvoorbeeld ‘nummer’ altijd op zelfde manier afkorten, …
• Een deel van de titel mag al vermeld zijn in de objectnamen.
• Indien meerdere objecten dezelfde naam hebben (bv. Philips Z-bureaulamp), voeg extra informatie toe om ze van elkaar te onderscheiden, zoals jaartal, plaats van afkomst, kleur, enz.

Richtlijnen per onderdeel:

1.  mechanisch gedeelte: type instrument + eventueel toegekende naam

Bv. 92-toets dansorgel ‘Continental Superstar’

2.  front: front/klankkast/… + titel mechanisch gedeelte

Bv. ‘orgelfront 92-toets dansorgel ‘Continental Superstar’

3.  informatiedragers:

-   originele titel: registreer hier de titel die toegekend werd door de noteur, inclusief eventuele foutieve schrijfwijze.

-   populaire titel:

Bv. Orgelboek ‘Sun of Jamaica’, orgelboek ‘Strand van St. Anneke’ (ballade)

-   toegekende titel: registreer hier de correcte titel indien de noteur een fout in een titel heeft gemaakt, of de originele Engelstalige titel van een Vlaamse hit.

-   Vermeld het genre van liedjes altijd in het Nederlands (bv. wals of snelle mars, niet waltz of quick march).

-   Spreek intern af om zoveel mogelijk dezelfde structuur aan te houden als dit kan. Bijvoorbeeld de originele titel voor de duidelijkheid tussen aanhalingstekens, hoe registreren als handschrift van de noteur niet (goed) leesbaar is.[LM1]

4.  losse onderdelen:

Gebruik een vaste formule om losse onderdelen te registreren. Bijvoorbeeld: type onderdeel + evt. originele titel of naam producent (transformator ACEC) + type + hoort bij mechanisch instrument

Bv. decoratief beeld jongeman met staf ‘Eich pianola’, transformator ACEC ‘Mortier 80-toets’, …

5.  archivalia:

Gebruik een vaste formule om archivalia te registreren. Bijvoorbeeld: type archivalia + originele titel + vervaardiger + hoort bij mechanisch instrument

Bv. LP dansorgel ‘Decap 92-toets’ “Potpourri dancing Abracadabra” ABC records, ansichtkaart tingeltangel x in Horeca-museum Rijsel, …

• Dit dansorgel werd in 1952 gebouwd door Hippoliet Witgoor in opdracht van Anastasio Cuperus,. Het bevond zich tussen 1953 en 1982 in de populaire dancing de Berghut in Blauwgem.
• Opulent en kleurrijk versierd Mortier 80-toets dansorgel uit 1914 aangedreven door een elektromotor.

• Gebruik zoveel mogelijk de volgorde “wie-wat-waar-wanneer-waarom” te volgen.
• Elke instelling bepaalt zelf hoe gedetailleerd de objecten beschreven worden en in welke invulvelden welke informatie terecht komt.  
• Voeg ook de beschrijver toe, de persoon die de beschrijving gemaakt heeft (Naam, Voornaam).
• Zowel voor het koepelrecord als voor de onderdelen/reeksnummers wordt een beschrijving gegeven.  
• Noteer bij ’Beschrijver’ wie de korte beschrijving maakte (Naam, Voornaam).
• In de tabel hieronder voorbeelden van een korte beschrijving per onderdeel

Onderdelen/reeksnummers:

1.  mechanisch gedeelte:

-   Bv.: Het mechanisch deel bestaat uit vier accordeons, twee drumstellen, één carillon bespeeld door vier houten vrouwelijke figuren, die dank zij de originele piffaro, carillon en baxofoon-registers een helder timbre voortbrengt.

2. front:

-   Bv.: Front bestaande uit met sprookjesachtige vrouwenfiguren en bloemenslingers versierde panelen. Het instrument werd voorts opgesmukt met cherubijntjes, rolwerkornamenten en speels versierde draaiende pilasters.

3. Informatiedragers:

-   Bv.: Pianocilinder met groeven/met nagels voor tingeltangel x.

-   Bv.: Orgelboek dansorgel y “Una paloma blanca” + 11 andere tot een potpourri verkorte deuntjes.

-   Bv.: Het repertoire aan draaiorgelboeken bestaat vooral uit polka’s, cha cha cha’s en pophits uit de 1960’s.

4. losse onderdelen:

-   Bv.: Elektromotor ACEC dansorgel XYZ

-   Bv.: Zeer verfijnd afgewerkt decoratief beeld type “Pompadourtje” kermisorgel RST uit een set van vier gelijkaardig versierde vrouwenbeelden. De vier dochters van de uitbater van dancing XYZ stonden model voor deze beeldenreeks.

2   5. archivalia:

-        Bv.: 33 toeren vinylplaat “Vlaamse Potpourri Polka Festival Decap orgel XYZ dancing Berghut”

-        Bv.: Sundown Records. LP uit de Sundown-reeks uit de 1970’s. De opnames op deze LP’s werden op de hoes toegeschreven aan verschillende Vlaamse dansorgels maar werden in werkelijkheid allemaal door hetzelfde dansorgel voortgebracht.

-        Bv.: Sepia ansichtkaart met op achterzijde een afgestempelde postzegel en een handgeschreven boodschap.

-        Bv.: Ansichtkaart dancing Berghut in Blauwgem, met op de achtergrond het Decap-orgel XYZ, ca. 1972. Dit orgel stond tussen 1954 en 1987 opgesteld in de bekende baandancing langs de steenweg naar Breda enz.

• Mendelsohn, Felix
• Usines Th. Mortier S.A.

• Namen van personen: Naam, Voornaam.
• Namen van bedrijven: volledig overnemen zoals vermeld in de bron (bv. factuur, metalen label…).
• Bij twijfel omtrent de juiste schrijfwijze, controleer altijd adequate bronnen. Een valabele bron voor kunstenaars is de RKD Artist databank: https://rkd.nl/nl/explore/artists. Indien een vervaardiger nog niet werd opgenomen, kan deze worden voorgelegd voor opname.

1.  mechanisch gedeelte:

o   Bouwer

2.  front:

-        In veel gevallen is de vervaardiger van het front/de klankkast een andere persoon/firma.

3.  informatiedragers:

-        Voor draaiorgelboeken een onderscheid maken tussen:

o   Componist: vervaardiger van de melodie

o   Arrangeur: zet de melodie om naar een arrangement voor orgels

o   Noteur: maakt het notenpatroon voor de gaten of pinnen.

o   Orgelboekkapper/cilindermaker: maker van het boek, de rol

o   Programmeur: maakt de MIDI-files

o   Uitgeverij: uitgeverij van het boek/de rol/de cilinder

-        De volgorde van registratie van de vervaardigers is niet belangrijk. Noteer wel zeker de functie in het veld soort naam van de thesaurusdatabank personen en instellingen (niet bij rol in het record).

4.  losse onderdelen:

De volgende AAT-termen kunnen hier gebruikt worden: ‘orgelbouwer’, ‘restaurateur’, ‘schrijnwerker’, ‘beeldhouwer’, …

5.  archivalia: geen opmerkingen

• Hanteer de klassieke ISO-Norm 8601 (https://nl.wikipedia.org/wiki/ISO_8601).  
• Registreer de begindatum en einddatum.

• Hanteer de klassieke ISO-Norm 8601 (https://nl.wikipedia.org/wiki/ISO_8601).  
• Registreer de begindatum en einddatum.

• notenhout
• kerselaar

• Kies de materialen uit de AAT en noteer ze in dalende volgorde van belang.
• Stel intern een lijst samen van mogelijke materiaalsoorten.
• Vermeld het onderdeel bij de materiaalsoort.
• Noteer in enkelvoud.
• Spreek intern af tot op welk detailniveau men gaat. Bijvoorbeeld enkel de ‘behuizing’ (front, zijpanelen, orgelkas, …), maar niet de materialen waaruit de afzonderlijke instrumenten in een dansorgel gemaakt zijn.  
• In het veld ‘Beschrijving materiaal’ kan je noteren welk onderdeel precies in welk materiaal vervaardigd werd, of meer informatie registreren zoals ‘verguld’, ‘koperlegering’, ‘vervaardigd in geel metaal, mogelijk messing’ (indien metaalsoort onbekend), …

• 103
• 75

• Je kan zowel de afmetingen in gemonteerde als gedemonteerde toestand noteren.
• Noteer afmetingen altijd in centimeter, ook voor de lengte van de orgelboeken.

1.  mechanische gedeelte:

Gebruik de term ‘lengte’ enkel voor bv. snoeren, kabels, aandrijfriemen, …

2.  front: geen opmerkingen

3.  informatiedragers:  

draaiorgelboeken: registreer de lopende centimeter (niet in pagina’s)

Bv.: 541 centimeter (lengte)

pianorollen: noteer de afmeting in hoogte x breedte x diepte waarbij de diameter overeenkomt met de hoogte.

4.  losse onderdelen: geen opmerkingen

archivalia: geen opmerkingen

• cm
• m

• Gebruik officiële afkortingen voor de maateenheden. Noteer zonder hoofdletters.
• Gebruik lijst met standaardtermen naar afspraak binnen de organisatie.
• Gebruik de eenheid centimeter bij afmetingen kleiner dan 1 meter.
• Gebruik de eenheid meter bij afmetingen groter dan 1 meter en kleiner dan 1 kilometer.

• goed
• redelijk
• matig
• slecht

Gebruik één van deze trefwoorden om de toestand van een object aan te duiden:

1. goed: het object is stabiel, vereist geen restauratie en kan dus zonder ingrepen tentoongesteld worden.  
2. redelijk: het object is stabiel, maar vereist conservatie-ingrepen om tentoongesteld te worden.
3. matig: het object is onstabiel. Er zijn passieve en/of actieve conservatiemaatregelen nodig om de bewaring van het object voor lange tijd te kunnen garanderen.
4. slecht: het object is onstabiel en heeft op korte termijn zeer geringe overlevingskansen. Het object is fragiel en kan niet langer zonder bijkomende schade gehanteerd worden.

MIM/Zaal01/Vitrinekast02

• Bepaal intern of je de standplaats voluit registreert of werkt met een codesysteem voor elke standplaats.
• Zorg dat elke code uniek is.
• Leg een standaardlijst met codes aan.

Depot Vilvoorde/1/rek4/schap3

• Bepaal intern of je de standplaats voluit registreert of werkt met een codesysteem voor elke standplaats.
• Zorg dat elke code uniek is.
• Leg een standaardlijst met codes aan.