Meten van uitlichting bij digitalisering van tweedimensionaal opzichtmateriaal

Auteur

Rony Vissers (meemoo,Vlaams instituut voor het archief)
e-mail: rony.vissers@meemoo.be

Wat is het meten van de uitlichting?

Het meten van de uitlichting is het meten van de helderheid op verschillende plekken in een (test)opname met het oog op het bekomen van een egale uitlichting van het opnamevlak.
Om een egale uitlichting bij tweedimensioneel opzichtmateriaal te waarborgen moet een wit stuk karton (of een UTT, of Universal Test Target) beeldvullend worden opgenomen. Volgens de Richtlijnen Preservation Imaging Metamorfoze moet de densiteit van het witte karton liggen tussen 0.05 en 0.15. Ter beoordeling van de uitlichting wordt met behulp van een beeldvullend opgenomen wit vel karton (in Photoshop, met tool ‘pipet’, ingesteld op minimaal 11x11 pixels) op minimaal vijf punten in het beeldvlak de pixelwaarden gemeten: het midden en de vier hoeken. Bij twijfel over de kwaliteit van egale uitlichting moeten meer punten gemeten worden. De toleranties voor de uitlichting worden vaak uitgedrukt in 8 bit pixelwaarden. Omdat 8 bit pixelwaarden kleurruimte afhankelijk zijn, worden de toleranties per kleurruimte (eciRGBv2 en Adobe RGB 1998) gegeven. De uitlichtingstoleranties zijn gespecificeerd naar grootte van het opnamevlak. Onder opzichtmateriaal verstaan we materiaal dat niet doorzicht is, bv. foto-afdrukken, andere papieren documenten of kranten.
Gelijkaardige tolerantiedrempels voor de uitlichting als die van de Richtlijnen Preservation Imaging Metamorfoze worden gehanteerd in de GuidelinesDigitisation of photographic materials van het Nederlandse Nationaal Archief. Ook de Technical Guidelines for Digitizing Cultural Heritage Materials - Creation of Raster Image Files van het Amerikaanse FADGI (Federal Agencies Digital Initiative Guidelines) hanteren soortgelijke tolerantiedrempels. Zij spreken over de toegestane "Illuminance Non-Uniformity" en drukken die uit in percentages.
Tolerantiedrempels voor een egale uitlichting worden niet alleen vooropgesteld bij de digitalisering van tweedimensioneel opzichtmateriaal, maar ook bij de digitalisering van tweedimensioneel doorzichtmateriaal zoals bv. dia's of film- en glasplaatnegatieven. Deze tolerantiedrempels vind je zowel in de Guidelines Digitisation of photographic materials als in de Technical Guidelines for Digitizing Cultural Heritage Materials - Creation of Raster Image Files.

Waarom meet je de uitlichting?

Bij de digitalisering van tweedimensioneel opzicht- en doorzichtmateriaal is het belangrijk dat de uitlichting van het opnamevlak goed is. Hiermee wordt bedoeld dat het opnamevlak zo uitgelicht moet worden dat tussen verschillende, willekeurige plekken in het opnamevlak nergens een groter verschil mag zijn dan is voorgeschreven. De toegestane tolerantiedrempels worden voorgeschreven in bv. de Richtlijnen Preservation Imaging Metamorfoze, de Guidelines Digitisation of photographic materials en de Technical Guidelines for Digitizing Cultural Heritage Materials - Creation of Raster Image Files. Als je dus de kwaliteitsnormen wil behalen die beoogd worden met die richtlijnen, dien je dus de uitlichting te meten.

Wanneer meet je de uitlichting?

De uitlichting wordt dagelijks gemeten tijdens de uitvoering van een digitaliseringsproject, voorafgaande aan de digitalisering van de collectiestukken. De meting moet immers zekerheid bieden dat de collectiestukken egaal zullen worden uitgelicht tijdens de digitalisering.
Wanneer je niet zelf de digitalisering uitvoert maar een externe partij, eis dan van die externe partij zij dat zij de uitlichting meet zoals afgesproken in het lastenboek en dat ze jou ten gepaste tijde zowel de testopname als de meetresultaten bezorgd. Wanneer het om een kleine digitaliseringsopdracht gaat, kunnen de testopname(s) en de testresultaten bezorgd worden samen met de digitaliseringsresultaten. Wanneer het om een grote digitaliseringsopdracht gaat, worden de testopname(s) en de testresultaten beter om de paar opnamedagen bezorgd zodat je reeds tijdens de uitvoering van de digitalisering controles kunt doen. Je dient de door de externe partij bekomen meetresultaten te controleren door zelf de uitlichting in de testopname na te meten en de resultaten te vergelijken met de vooropgestelde waarden.

Tools voor het meten van de uitlichting

Adobe Photoshop

Adobe Photoshop is een grafisch programma ontwikkeld door Adobe voor het bewerken van foto's en ander digitaal beeldmateriaal met behulp van de computer. Photoshop is beschikbaar voor zowel MacOS als Windows. Photoshop is gericht op professionele gebruikers. Voor minder veeleisende gebruikers is er Adobe Photoshop Elements dat een licht andere functionaliteit biedt.

GIMP

Net als Adobe Photoshop is GIMP (GNU Image Manipulation Program) is een grafisch programma voor digitale beeldbewerking, o.a. het bewerken van foto's, op de computer. Het programma is beschikbaar voor Windows, MacOS, Linux, BSD, OS/2 en Unix. In tegenstelling tot Adobe Photoshop dat een betalende propriëtaire software is, is GIMP gratis open source software. Je kunt GIMP downloaden op https://www.gimp.org/.

ImCheck

Handleiding voor het meten van de uitlichting met behulp van Adobe Photoshop

1. Open Adobe Photoshop op je computer.

2. Open in Adobe Photoshop de opname met het witte stuk karton.

3. Selecteer het pipet als te gebruiken instrument.

4. Selecteer de gewenste sample size (bemonsteringsgrootte) voor het pipet. De Richtlijnen Preservation Imaging Metamorfoze schrijven voor dat in Adobe Photoshop deze ingesteld moet worden op minimaal 11x11 pixels.

5. Selecteer het venster 'Info'.

6. Het geopende venster 'Info' stelt je in staat om de RGB-waarden te lezen die je met het pipet meet. RGB staat voor de drie primaire kleuren Rood, Groen en Blauw.

7. Meet de uitlichting in de linkerbovenhoek en noteer de bekomen RGB-waarden.

8. Meet de uitlichting in de linkeronderhoek en noteer de bekomen RGB-waarden.

9. Meet de uitlichting in het centrum en noteer de bekomen RGB-waarden.

10. Meet de uitlichting in de rechterbovenhoek en noteer de bekomen RGB-waarden.

11. Meet de uitlichting in de rechterbovenhoek en noteer de bekomen RGB-waarden.

12. Analyseer de bekomen RGB-waarden.

De Richtlijnen Preservation Imaging Metamorfoze voorzien de volgende toleranties met betrekking tot de uitlichting:

Handleiding voor het meten van de uitlichting met behulp van GIMP

1. Open GIMP op je computer.
2. Open in GIMP de opname met het witte stuk karton.

3. Selecteer het pipet als te gebruiken instrument.

4. Selecteer de gewenste sample size (bemonsteringsgrootte) voor het pipet. De Richtlijnen Preservation Imaging Metamorfoze schrijven voor dat deze ingesteld moet worden op minimaal 11x11 pixels.

5. Selecteer het venster 'Aanwijzer'.

6. Het geopende venster 'Aanwijzer' stelt je in staat om de RGB-waarden te lezen die je met het pipet meet. RGB staat voor de drie primaire kleuren Rood, Groen en Blauw.

7. Meet de uitlichting in de linkerbovenhoek en noteer de bekomen RGB-waarden.

8. Meet de uitlichting in de linkeronderhoek en noteer de bekomen RGB-waarden.

9. Meet de uitlichting in het centrum en noteer de bekomen RGB-waarden.

10. Meet de uitlichting in de rechterbovenhoek en noteer de bekomen RGB-waarden.

11. Meet de uitlichting in de rechteronderhoek en noteer de bekomen RGB-waarden.

12. Analyseer de bekomen RGB-waarden.

De Richtlijnen Preservation Imaging Metamorfoze voorzien de volgende toleranties met betrekking tot de uitlichting:

Handleiding voor het meten van de uitlichting met behulp van Imcheck