Publiekdomeindag in Europa 2025

Auteur

Bart Magnus en Ellen Van Keer (meemoo), met aanvullingen op het verslag van COMMUNIA door Leander Nielbock en Camille Françoise

Keynote

Deze jubileumeditie van Publiekdomeindag werd ingeleid met een keynote van professor Séverine Dusollier, momenteel verbonden aan het gereputeerde Sciences Po, in Parijs, maar alumnus van de Université Libre de Bruxelles en de Universiteit van Namen. Als echte kenner van het publiek domein trapte ze Publiekdomeindag 2025 af met een introductie tot het ingewikkelde veld van het publiek domein en het auteursrecht. Er zijn verschillende manieren om het publiek domein te benaderen, en Dusollier pleit voor een positieve invulling: eentje die niet focust op de afwezigheid van bescherming, maar op de mogelijkheden voor (her)gebruik die het biedt. Ze besprak territoriale struikelblokken die in onze geglobaliseerde informatiemaatschappij optreden bij het bepalen van de duur van auteursrechtelijke bescherming, en stelde misbruik van (auteurs)rechtelijke kaders om vrij hergebruik na de wettelijke beschermingstermijn nog te proberen beperken aan de kaak. 

Vervolgens hadden de deelnemers de keuze tussen twee gelijktijdige sessies: het Belgische of Europese spoor.  

Het Belgische spoor

Het Belgische spoor focuste op voorbeelden uit de sector waarbij erfgoedmateriaal dat tot het publiek domein behoort, vrij beschikbaar werd gemaakt voor hergebruik. Het programma zoomde ook in op specifieke voorbeelden van hergebruik die kunnen inspireren om maximaal naar buiten te treden met publiekdomeinmateriaal.

Bekijk de presentatie:

KBR heeft de goede gewoonte om aan het begin van elk jaar extra in te zetten op de ontsluiting van gedigitaliseerde werken die op 1 januari in het publiek domein zijn gekomen. Dat gebeurt niet enkel op de eigen platformen van KBR, maar ook op Wikimedia Commons. Piet Janssens gaf een overzicht van de Wiki-upload voor dit jaar: het ging over numismatiek (257 werken - 514 scans), muziekpartituren (8 werken - 340 scans, bv. Flor Alpaerts), tekeningen (23 werken - 23 scans), brieven (20 - 40 scans) en moderne drukken (106 werken, 23.309 scans). De KBR werkte bovendien mee aan andere publieksactiviteiten rond publiekdomeinwerken zoals tentoonstellingen of een wandeling.

Bart Magnus lichtte recente activiteiten rond publiekdomeinmateriaal en de Wikimedia-platformen bij meemoo toe. Vier kunstenaars wiens werk op kunst- en erfgoedbeeldbank artinflanders.be wordt ontsloten, kwamen dit jaar in het publiek domein: Adolphe Wansart, Victor Rousseau, Emmanuel Vierin en Jan de Smedt. De digitale reproducties van 75 werken die op januari in het publiek domein zijn gevallen, werden geïdentificeerd, vrij downloadbaar gemaakt en geüpload naar Wikimedia Commons. Naar aanleiding van Internationale Vrouwendag werden eerder vorig jaar 45 beelden van publiekdomeinwerken van 15 vrouwelijke kunstenaars geüpload naar Wikimedia Commons. Heel wat beeldmateriaal maakt intussen deel uit van verschillende Wikipedia-pagina’s. De 10 meest bezochte pagina’s hiervan werden tussen maart en eind december 2024 zo’n 4.000 keer bekeken. Nog in 2024 gebeurde - met behulp van een stagiaire - een inhaalbeweging waarbij 518 beelden van werken die al langer tot het publiek domein behoorden, ontsloten werden op Wikimedia Commons. De 9 meest bezochte Wikipedia-pagina’s waarop deze beelden werden ingezet, kregen in de tweede helft van 2024 meer dan 21.000 bezoekers.

Inge Huskens presenteerde het project Belgische stokerijen als LOD (Linked Open Data) van het Hasseltse Jenevermuseum, waarbij ze (ongestructureerde) informatie over meer 270 stokerijen via een dataprofiel gestructureerd naar Wikidata schreven en met andere bronnen koppelden. Ze laadden ook 147 collectiebeelden op naar Wikimedia Commons. Via schrijfsessies zetten ze in op een betere zichtbaarheid van Belgische stokerijen op Wikipedia. Een succesverhaal, maar de aanwezigen kregen ook een goed zicht op de obstakels onderweg en op de plannen voor de toekomst.

Hoewel het werk van Rubens al eeuwen tot het publiek domein behoort, botste het Rubenshuis toch op heel wat obstakels om digitale reproducties van de werken - die zich in collecties van musea over de hele wereld bevinden - te verkrijgen. Elise Gacoms & Saar Vandeweghe belichtten de voornaamste pijnpunten die vrij hergebruik van de werken belemmeren: enerzijds onrechtmatige auteursrechtenclaims op (de digitale reproducties van) het werk, anderzijds soms torenhoge administratieve kosten om de reproducties in een hoge resolutie te verkrijgen.

Op lokaal vlak ging het Cultuurplatform Dilbeek aan de slag met het werk van schilder en voormalig inwoner Jean Brusselmans, dat sinds 1 januari 2024 tot het publiek domein behoort. Naast een Brusselmans-wandeling met panelen waarop reproducties staan afgebeeld, realiseerde Cultuurplatform Dilbeek een tentoonstelling met zowel bruiklenen uit publieke collecties als  werk van privé-eigenaars dat zelden tot nooit publiek tentoongesteld wordt. Die werken keren na afloop weer terug naar de beslotenheid, maar de lokale fotoclub zorgde voor digitale reproducties van de werken die op Wikimedia Commons werden ontsloten: klaar voor allerhande vormen van hergebruik.

De auteursrechtelijke bescherming op het werk van Marc Sleen is nog lang niet verlopen, want Sleen is nog geen 10 jaar geleden overleden. De Stichting Marc Sleen, dat de rechten op het oeuvre van Sleen beheert, besliste echter om zijn werk en figuren al vanaf 2025 (stapsgewijs) vrij te geven voor hergebruik, een progressieve beslissing die bedoeld is om het Sleen erfgoed levend en in de bekendheid te houden. De precieze stappen en voorwaarden staan uitgelegd op de website van de stichting.

Het Belgische spoor sloot af met de jaarlijkse prijsuitreiking van de fotowedstrijd Wiki Loves Heritage, georganiseerd door Wikimedia België. De wedstrijd leverde maar liefst 2.382 foto’s op van de hand van 61 verschillende fotografen. Snuister hier door de 10 winnende foto’s die traditiegetrouw door Geert Van Paemel bekend werden gemaakt.

Het Europese spoor

Ondertussen ging het Engelstalige spoor in op het publiek domein in Europa. Enkele lopende Europese en internationale initiatieven die tot doel hebben bestaande barrières te overwinnen, werden uitgelicht. Deze sessie werd ook opgenomen: bekijk de video’s op het Vimeo-account van Europeana.

Bekijk de presentatie:

Om te beginnen werd de herziene versie van het Europeana Public Domain Charter gelanceerd door de Europeana Copyright Community, meer bepaald door Brigitte Vézina en Maarten Zeinstra. De vorige versie dateert van 2010 en was aan een update toe. Het charter moedigt erfgoedinstellingen aan om publiekdomeinmateriaal zo vrij mogelijk beschikbaar te maken. De basisfilosofie blijft overeind, maar de aanpak is meer actief geworden; een call to action dus.

Leander Nielbock van COMMUNIA had het over de toegang tot documenten uit de publieke sector en openbare toespraken. Deze ‘publieke’ documenten kunnen essentieel zijn voor de rechtsstaat (wetgeving, rechterlijke en administratieve beslissingen) en zijn cruciaal voor de verantwoording en het bijhouden van historische gegevens. Toch zijn er juridische beperkingen op hun toegang, zoals auteursrechtelijke bescherming. Maatregelen om deze tekortkomingen in de huidige wetgeving aan te pakken, moeten opgenomen worden in een Europese Digital Knowledge Act.

Brigitte Vézina (Creative Commons) presenteerde de TAROCH-coalitie (Towards a Recommendation on Open Cultural Heritage), een internationaal samenwerkingsverband waarbinnen gewerkt wordt aan een nieuwe UNESCO-aanbeveling over open cultuur die door alle UNESCO lidstaten wordt aangenomen.

Paul Keller (Open Future Foundation) en Sebastiaan Posth (Liccium) stelden CommonsDB voor: een door de EU-gefinancierd pilootproject gericht op de ontwikkeling van een Europees register met publiekdomeinwerken en werken met een open licentie. De tool wil gebruikers rechtszekerheid bieden en de vaak moeilijke opdracht om de rechtenstatus van online content te bepalen, vergemakkelijken.

Harrie Temminck (European Union Intellectual Property Office, EUIPO) deelde het werk van de EUIPO rond het publiek domein en de oprichting van het EUIPO Copyright Knowledge Centre. Dit kadert binnen de prioriteit die EUIPO van auteursrecht heeft gemaakt voor de volgende jaren. Ze leveren ook inspanningen en diensten die relevant zijn voor de culturele erfgoedsector, zoals het portaal voor niet meer in de handel zijnde werken en een kennisbank.

Merete Sanderhoff (Staten Museum voor Kunst, Kopenhagen) en Jon Beck (Scan the World) belden vanop afstand in. Ze deelden hun ervaringen met het maken en vrij beschikbaar stellen van 3D-scans van erfgoedobjecten in het publiek domein (voornamelijk oude sculpturen).  

NivoPol van Le Deuxième Texte Association gaf een inkijk in hun indrukwekkende werk rond gendergelijkheid in het project Forgotten Public Domain Women Writers. Het platform dat ze daarvoor gebruikten is Wikisource, waar digitale edities van publiekdomeinwerken door vrouwelijke schrijvers uit de Franse literatuurgeschiedenis gezamenlijk worden gecreëerd (in Hackathons) en vrij publiek toegankelijk worden gemaakt.

Daffyd Tudur (National Library of Wales) deelde overwegingen en ervaringen rond het openstellen van (gedigitaliseerde) publiekdomeinwerken. Het is een werk van lange adem geweest, waarbij alle kleine beetjes hebben geholpen. Na meer dan 10 jaar kunnen ze de positieve impact duidelijk voelen en meten.

Tot slot leerden de deelnemers Label Culture Libre kennen, een initiatief van Xavier Cailleau (Wikimedia Frankrijk) dat culturele instellingen erkent die een voortrekkersrol spelen in het openstellen van publiekdomeinmateriaal.

>> Bekijk de opnames

Workshops

In de namiddag vonden twee workshops plaats:

• Maarten Zeinstra organiseerde een workshop over de Public Domain Calculator op Outofcopyright.eu. Het doel was om de beslissingsbomen up to date te brengen. Deelnemers bespraken wijzigingen in de Europese copyrightwetgeving en zochten uit of ze nationaal een invloed hebben op de beschermingsduur.
• Francesca Farmer ( GLAM-E Lab, RAMM) gaf een workshop rond een toolkit die het GLAM-E lab recent lanceerde voor kleinere collectiebeheerders om publiekdomeinmateriaal in hun digitale collecties te kunnen identificeren en voor te bereiden op publicatie op Wikimedia Commons.

Partners

Creative Commons, COMMUNIA, Europeana, Koninklijke Bibliotheek van België (KBR), meemoo, Wikimedia Belgium, Wikimedia Europe