Paradata

Auteur

Nastasia Vanderperren (meemoo, Vlaamse instituut voor het archief)

Wat zijn paradata?

Bibliotheken, archieven en documentatiecentra digitaliseren al jaren delen van hun collecties. Daarbij kijken we meestal naar het eindresultaat – de transcriptie, de scan, of het 3D-model – maar wordt het verhaal achter de digitalisering weleens vergeten. Paradata voor cultureel erfgoed vormen de documentatie over het digitaliseringsproces. Terwijl metadata vaak beschrijven wat iets is en hoe het eruitziet, focussen paradata zich op het maakproces en de besluitvorming daarachter. Ze beschrijven de gebruikte apparatuur, de lichtomstandigheden, de nabewerking, de gehanteerde workflow, tot zelfs de bronnen die gebruikt werden voor een digitale reconstructie of restauratie.

Waarom paradata capteren?

Het digitaliseringsproces kan vanzelfsprekend zijn voor de organisatie die het laat uitvoeren, maar voor de gebruikers van de digitale reproducties is dat proces onbekend. Paradata zorgen ervoor dat dat proces transparant en reproduceerbaar wordt. In een tijd waarin gebruikers, zoals onderzoekers, steeds vaker met digitale reproducties werken in plaats van met de originele objecten, is het belangrijk om te weten hoe betrouwbaar en bruikbaar een digitale bron is. Zonder paradata weet je niet hoe getrouw de digitale reproductie aan het origineel is, welke beslissingen het uiterlijk en de inhoud ervan beïnvloed hebben en welke methodes of tools gebruikt werden om de digitale reproductie te creëren.

Wanneer er geen paradata zijn, kan een gebruiker niet anders dan de digitale reproductie voor waar aannemen. Hij zou anders ieder digitaal object moeten vergelijken met het originele object. Voor gebruikers bieden paradata de context die nodig is om te beoordelen of en hoe ze het digitale bestand kunnen gebruiken. Zeker wanneer objecten van verschillende instellingen gecombineerd worden, met elk een eigen digitaliseringsproces, wordt die context cruciaal.

Paradata kunnen ook een oplossing zijn voor de huidige bezorgdheid over de betrouwbaarheid van digitale informatie. In een tijd van artificiële intelligentie (AI) en deepfakes helpen paradata om de gebruiker te garanderen dat de digitale reproductie betrouwbaar en authentiek is door de herkomst ervan te documenteren.

Hoe paradata capteren?

Paradata kunnen op verschillende manieren verzameld worden: door medewerkers te bevragen die betrokken waren bij het digitaliseringsproces, via observatie van het proces of uit logbestanden van de technische apparatuur die gebruikt werd.

Maar ondanks de algemene consensus over het belang van paradata, ontbreken richtlijnen die bepalen hoe en welke paradata je het best kunt vastleggen, en metadatastandaarden die het mogelijk maken om paradata te registreren. Instellingen moeten het voorlopig stellen met (vage) uitgangspunten die aangeven dat je genoeg moet documenteren, maar niet te veel, en dat documentatie afgestemd moet zijn op de gebruiker.

Toch is het mogelijk dat je al paradata opgenomen hebt. Denk maar aan de instellingen van de camera of bewerkingssoftware in de ingebedde metadata van je fotobestanden of aan de digitaliseringsmethode die je uitgeschreven hebt in een handleiding.

En nu?

Paradata zijn belangrijk om gebruikers vertrouwen te geven in de digitale reproducties die instellingen van hun collecties aanbieden, maar standaarden om paradata gestructureerd op te slaan zitten nog in een onderzoeksfase. Hier hoef je niet op te wachten. Je kunt al proberen om het digitaliseringsproces zo goed mogelijk te documenteren, bijvoorbeeld door het uitschrijven van de gehanteerde workflow. Wordt vervolgd!