Ga verder naar de inhoud

Naburige rechten

Naburige rechten worden geregeld door het auteursrecht en zijn bedoeld om de belangen van uitvoerende kunstenaars, producenten van fonogrammen en films, en omroeporganisaties te beschermen. Hoewel naburige rechten minder bekend zijn dan de rechten voor auteurs van werken, spelen ze een cruciale rol voor bibliotheken, archieven en documentatiecentra.

Auteur

Ellen Van Keer (meemoo - Vlaams instituut voor het archief)

Voor wie?

Radio-uitzending VARA "Van week tot week". Foto: Daan Noske / Anefo, CC0, via Wikimedia Commons

Naburige of verwante rechten worden toegekend aan:

  1. zangers, acteurs, muzikanten, dansers en andere artiesten die werken uitvoeren;
  2. producenten van fonogrammen en films die opnames vastleggen en verdelen;
  3. omroeporganisaties die radio- en televisieprogramma's uitzenden.

Bij een concertopname kunnen bijvoorbeeld zowel de auteursrechten van de componist als de naburige rechten van de uitvoerende muzikanten en van de muziekproducent spelen. Naburige rechten zijn vrij jong, omdat ze verbonden zijn met de technische evolutie die het toelaat om een (eenmalige) opvoering van een werk te registreren en verder te kopiëren en verspreiden. Naburige rechten beschermen de (financiële) belangen van de betrokken partijen ook na de eerste uitvoering, opname of uitzending. Naburige rechten voor producenten beschermen specifiek de investerende partij die de (eerste) opname van muziek of film vastlegt en vervolgens op de markt brengt. Een danscompagnie die video-opnamen van eigen performances bewaart, heeft geen naburig recht voor producenten (maar er kunnen wel andere rechten spelen).

Hoelang?

De termijnen zijn korter dan bij het auteursrecht. De bescherming vervalt vijftig jaar na de opvoering, opname of uitzending. Wordt een eerste vastlegging (opname) binnen die periode uitgebracht, dan begint opnieuw een termijn te lopen van vijftig jaar bij film en zeventig jaar bij muziek. Aangezien de uitvoering, het vastleggen, het uitzenden en het uitbrengen van werken en opnames niet noodzakelijk samenvallen in de tijd, kan de berekening van de beschermingstermijn complex worden. Wanneer bijvoorbeeld een concertopname twintig jaar na de initiële uitvoering en vastlegging uitgebracht wordt, start op dat moment een extra beschermingstermijn van zeventig jaar en duurt de bescherming dus maar liefst negentig jaar.

Welke rechten?

Handelingen die beschermd worden door naburige rechten zijn vergelijkbaar met die van het auteursrecht. Rechthebbenden krijgen het recht om te beslissen over de opname, reproductie, distributie, uitlening, verhuur en openbaarmaking van de uitvoeringen, opnames of uitzendingen (en daar een vergoeding voor te krijgen). Uitvoerende muzikanten hebben bovendien een (moreel) recht op naamsvermelding en eerbied, maar geen bekendmakingsrecht (aangezien het recht met de opvoering start).

Uitdagingen en uitzonderingen

Vooral bij audiovisuele collecties vormen naburige rechten een complexe extra uitdaging voor bibliotheken, archieven en documentatiecentra. Voor elk gebruik dient in de regel immers een licentie te worden afgesloten met alle betrokken auteurs- en naburige rechthebbenden. Er zijn echter uitzonderingen en beperkingen op het auteursrecht die ook van toepassing zijn op de naburige rechten. In bepaalde situaties is geen (bijkomende) voorafgaandelijke toestemming van de (naburige) rechthebbenden vereist, bijvoorbeeld bij gebruik voor privédoeleinden, onderwijs of wetenschappelijk onderzoek, ontsluiting op speciale terminals binnen de muren van erfgoedinstellingen of uitlening onder het leenrecht door bibliotheken. Daar staat wel een recht op vergoeding tegenover, dat verplicht middels een collectieve beheersvennootschap geregeld wordt (bijvoorbeeld Reprobel voor de privékopie, PlayRight voor uitvoerende kunstenaars, Sabam voor muziek, enzovoort).

Deze pagina is laatst aangepast op 10 februari 2025

Deze pagina aanvullen of corrigeren?

Heb je aanvullingen of wil je iets rechtzetten? Dan kan je deze pagina makkelijk bewerken via onderstaande knop.