horticulturele rijkdom in Gent

Uitdaging

De geschiedenis van de Gentse horticultuur en het bijhorende (im)materiële erfgoed is weinig gekend. Daar bracht Flore de Gand, een project van de UGent, verandering in door drie vooraanstaande Gentse botanici en hun prachtige herbaria centraal te stellen. De verzamelingen van Aimé en Julius Mac Leod en Charles Van Hoorebeke bieden een interessant inzicht in de natuur in de negentiende en de eerste helft van de twintigste eeuw en op de beginperiode en verhuis van de Gentse Plantentuin in 1903. De UGent wilde met Flore de Gand hun herbaria inventariseren, contextualiseren en digitaliseren. Vervolgens werden de resultaten niet enkel voor wetenschappers, maar ook voor het brede publiek toegankelijk gemaakt.
>> Lees meer over de herbaria
Het project steunde op samenwerking tussen verschillende disciplines én op co-creatie door de burger. Zo wilde het projectteam het brede publiek actief betrekken, onder andere via crowdsourcing. Historische beelden van tuinbouw in en om Gent werden verzameld en de meest voorkomende plaatsen (points of interest of POI’s) kwamen op een interactieve kaart te staan. Aan de hand van fiets- en wandelroutes konden mensen vervolgens actief omgaan met het horticulturele erfgoed.

Onze rol

Naast actieve deelname aan vergaderingen en stuurgroepen droeg meemoo op twee manieren haar steentje bij. Zo adviseerden we over de duurzame opslag van het aangemaakte materiaal en de metadata en boden we ondersteuning en advies bij de ontsluiting van dit materiaal op Wikimedia-platformen. Hieronder gaan we iets dieper in op de twee pijlers.

Meemoo adviseerde bij de duurzame opslag van het aangemaakte materiaal en metadata

In Flore de Gand werden digitale beelden gecreëerd. Deze beelden zijn afkomstig uit de gedigitaliseerde herbaria en uit crowdsourcing. Bovendien werden ze voorzien van metadata. Digitale technologie stelt ons in staat alle data te valideren, te digitaliseren, duurzaam te bewaren en met elkaar te verbinden. Samen met de andere projectpartners zochten we naar:

• een duurzaam opslagformaat;
• een correcte aanlevermethode aan het digitaal archief;
• een oplossing voor de uiteindelijke duurzame opslag.

Het beheer van de opgeslagen bestanden ligt bij de Universiteit van Gent. In de eerste plaats gaat het hier om de gedigitaliseerde herbaria, maar ook de historische inzichten uit de crowdsourcing behoren tot het beheer.

Meemoo deelde haar expertise rond de ontsluiting van materiaal op Wikimedia-platformen

Flore de Gand zette in op de platformen Wikipedia, Wikimedia en Wikidata. In het licht van de ontsluiting van de herbaria gaven we workshops rond collectie-ontsluiting op Wikimedia-platformen, samen met de erfgoedpartners uit het project.

Aanpak

Flore de Gand bestond uit drie fases. Een eerste fase ving aan in september 2018 en liep af in de zomer van 2019. De tweede fase van het project startte in het najaar van 2019 en werd afgerond in juni 2020. Fase drie liep af in 2021.
UGent-IDLab stelde in dit project tools ter beschikking. Deze tools en de resultaten ervan worden tijdens en aan het einde van de rit aangeboden aan de erfgoedsector via verschillende platformen, workshops en publieksmomenten. Zo leerden erfgoedbeheerders hoe ze met de interactieve tools aan de slag kunnen.

De digitalisering van herbaria

Ter voorbereiding van de digitalisering van de herbariumvellen werd in fase 1 de digitaliseringsprocedure geoptimaliseerd en voorzien van een kwaliteitsmeting. De herbaria bevatten namelijk fragiele, gedeeltelijk ingebonden herbariumvellen. Scripts werden ontwikkeld op basis van RAW-beelden. Deze procedure verbetert indien nodig automatisch de kwaliteit van het beeld. Er wordt daarbij gecontroleerd op onder andere focus en white balance, naast het automatisch rechttrekken van de vellen, cropping en kleurkaartdetectie. Dit zorgt voor een optimaal beeld.
In de tweede fase werden de herbaria gedigitaliseerd en samen met hun inventaris opgenomen in het virtueel herbarium van het Agentschap Plantentuin Meise. De herbaria werden vervolgens duurzaam bewaard op de servers van de Universiteit Gent.

Archiefstukken, beelden en verhalen verzamelen

In het tweede luik van Flore de Gand startte de zoektocht naar foto’s, prenten en affiches in publicaties en beeldbanken. In de eerste projectfase werden relevante archiefstukken en historische beelden uit het Universiteitsarchief en de Plantentuin geïnventariseerd en gedigitaliseerd. In fase twee werd deze zoektocht geïntensifieerd. Via crowdsourcing kwam relevant materiaal van enthousiaste geïnteresseerden hun richting uit.
Door de coronacrisis werd het publieksluik zwaar verstoord. Naast een proefevenement in de Krook in de eerste fase zou Flore de Gand tijdens de Floraliën 2020 in een tweede fase een breed publiek hebben bereikt. Via een interactieve tafel zou het publiek aangemoedigd worden relevante foto’s en verhalen mee te brengen, in te scannen en te voorzien van metadata. Dit onderdeel zal eventueel na afloop van het project nog opgenomen worden in de Floraliën van 2022.
Uit al deze beelden werden vervolgens points of interest gehaald. Via een interactieve kaart kan je grasduinen doorheen de collectie. Enkele points of interest werden extra gecontextualiseerd en opgenomen in fiets- en wandelroutes. Aan de hand van de dynamische routeringstool van IDLab kunnen bezoekers gepersonaliseerde wandelingen maken.

Eén groot verhaal

In de tweede fase ging de ontwikkeling van de interactieve kaart van start. Deze bevat vindplaatsen van planten uit de herbaria doorheen de tijd en geotagged media. Deze kaart vormt de toegangspoort tot andere collecties. Zo ontstaan er links tussen collecties en over platformen heen. We konden data van Wikidata, Botanical Collections, waarnemingen.be of zelfs ander erfgoed verzamelen op één kaart. Deze gelinkte data staan bovendien ter beschikking voor verder onderzoek. Een voorbeeld is de Lam Gods-demo waarin je kan neuzen in de planten op het beroemde paneel. Ontdek de planten in het Lam Gods.
Tenslotte werden tijdens fase drie de herbaria samen met de verzamelde foto’s en verhalen opgeladen en gelinkt in het erfgoedportaal van de UGent. Zo vertelt Flore de Gand één samenhangend verhaal. Er zullen ook links gelegd worden met Archiefbank Vlaanderen, Plantentuin Meise en het Belgisch Biodiversiteitsplatform. Het verzamelde materiaal werd opgenomen in Wiki-platformen. Alle verzamelde data kunnen nu in detail geraadpleegd en bestudeerd worden door het brede publiek.

Partners

• UGent - Beheer van de opgeslagen bestanden
• Plantentuin UGent
• UGent-imec, IDLab
• Universiteitsarchief UGent
• Universiteitsbibliotheek UGent
• Liberas
• Archief Gent
• Gentse Floraliën - Koninklijke Maatschappij voor Landbouw en Plantkunde
• Agentschap Plantentuin Meise

Heb je een vraag?

Contacteer [Mailto:matthias.priem@meemoo.be Matthias Priem], manager Archivering bij meemoo.