Een korte intro tot glasplatendigitalisering

Auteur

Axelle Vanmaele (meemoo, Vlaams instituut voor het archief)

Wat zijn glasplaten?

‘Glasplaat’ is een koepelterm, die we in dit artikel gemakshalve gebruiken om glaspositieven (glasdia’s), glasnegatieven, stereonegatieven en -positieven en lantaarnplaten te omschrijven. Glasplaten waren vanaf de negentiende eeuw in gebruik en vormen een immense schat aan informatie over het verleden. Maar glasplaten zijn kwetsbaar, waardoor de collecties moeilijk doorzoekbaar en lastig te ontsluiten zijn. Daarnaast zijn ze door hun chemische samenstelling onderhevig aan verval. De aard van het materiaal zorgt er dus voor dat die schat aan informatie vaak onontgonnen blijft. Digitalisering biedt hier een antwoord op: de beelden op de glasplaten worden veiliggesteld met digitale kopieën, die gemakkelijk doorzoekbaar en ontsluitbaar zijn. Hierdoor kan ook de manipulatie van de fysieke glasplaten beperkt worden.

Wat zijn de uitdagingen bij digitalisering?

De aard van glasplaten zorgt ook voor uitdagingen bij digitalisering. Glasplaten zijn doorzichtmateriaal (in tegenstelling tot opzichtmateriaal, zoals dragers uit papier) en glasnegatieven vragen een andere aanpak dan -positieven. Binnen negatieven komen veel variabelen voor die een gestandaardiseerd proces in de weg staan en ze vereisen een omzetting naar een positief beeld om ze ontsluitbaar te maken. Die diversiteit vormt een eerste uitdaging. Een tweede uitdaging is dat er voor de digitalisering van doorzichtmateriaal weinig internationale richtlijnen bestaan en degene die bestaan, zijn niet altijd even toepasbaar wegens de eerder vermelde diversiteit.

Hoe pak je de glasplatendigitalisering aan?

Start met de beschrijving van elke glasplaat om zicht te krijgen op de diversiteit binnen je collectie. Leg technische kwaliteitseisen vast, over onder meer het bestandsformaat, de resolutie, kleurruimte en scherpte. Hiervoor kun je terecht bij de documentatie van het Nationaal Archief ( Guidelines Digitisation of Photographic Materials), de richtlijnen van het Federal Agencies Digital Guidelines Initiative ( FADGI Technical Guidelines for Digitizing Cultural Heritage Materials) of het aanbestedingsdossier van het GIVE-glasplatenproject van meemoo. Denk na over hoe je je kwaliteitscontrole zult uitvoeren tijdens en na de digitalisering om te waarborgen dat de vooropgestelde kwaliteitseisen behaald worden.
Enkele algemene richtlijnen zijn:

• Kies er bij voorkeur voor om de glasplaten op te nemen met een digitale camera in plaats van met een flatbedscanner. Er is een groter aanbod aan hoogwaardige camera’s, die flexibeler zijn in gebruik en betere resultaten opleveren.
• Gebruik een lichtbron onder de glasplaat voor doorvallend licht. Bij glaspositieven heb je ook opzichtlicht nodig.
• Stof de glasplaten net voor digitalisering met een zachte borstel af.
• Leg de glasplaat met de emulsiezijde naar boven om schade te vermijden.
• Neem de glasplaat op als object, dus inclusief de randen.
• Kies in functie van duurzame bewaring en gebruik het TIFF-formaat.
• Bij glasnegatieven kun je aanvullend een onbewerkt DNG-bestand bewaren als waarheidsgetrouwe kopie waarnaar je kunt teruggrijpen voor toekomstige bewerkingen.
• Glasplaten zijn vaak kleine dragers. Wil je een kwalitatieve afdruk die groter is dan het origineel? Kies dan voor een resolutie die hoger is dan de gebruikelijke resolutie van 300 ppi.